Έμειναν με το παράπονο – η αγνωμοσύνη των ερευνητών

Και ξαφνικά το 1979  άνοιξαν τα μπαούλα, όχι στα χωριά μας αλλά στις πόλεις μας, για να εκθέσουν οι συλλέκτες τα τεκμήρια της πατριδολατρίας, μιας και το έτος αυτό κηρύχθηκε από το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων “ΕΤΟΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ”.

Θησαυροί σε άλλους τόπους και νέους ιδιοκτήτες (sic). Μπορεί και να διασώθηκαν, μπορεί να ανέδειξαν νέους διαχειριστικούς παράγοντες του υλικού λαϊκού μας πολιτισμού, αλλά πολλά από αυτά συμπεριελήφθησαν και κοσμούν πλέον Συλλογές – εκθετήρια τοπικών ή άλλων μεγαλύτερων μουσείων !!!
Η αξία και σημασία των μουσείων αδιαμφισβήτητη, αλλά και ο παραδομένος πολιτισμός στις οικογένειες κληρονόμους μήπως δεν θα ήτανε μια εστία δύναμης και αέναου αναστοχασμού;

Πολλές “έρευνες” για διάφορες εκφάνσεις του λαϊκού μας πολιτισμού, έφεραν στην επιφάνεια πολλά από τα καλά κρυμμένα ευρήματα, τα οποία άλλαξαν ξαφνικά ιδιοκτήτη. Φωτογραφίες, εικόνες αγίων, χρηστικά μικροαντικείμενα περασμένων χρόνων και άλλα πολλά κοσμούν πλέον τα σπίτια κάποιων ή και τις προθήκες συλλογικών φορέων. Η συστηματική έρευνα αντιμετώπισε αυτό το υλικό με διαφορετική οπτική και δεν απεκόμισε υλικά αγαθά ως επί το πλείστον, παρά μόνο το πνεύμα και την ψυχή των πρωτοκόλλων της.
Όλα αυτά βέβαια δεν μπορούν ν’ αποτελέσουν τον κανόνα, αλλά εν πολλοίς καταγράφουν μια πραγματικότητα.
-“Ωραία θειά η εικόνα αυτή στο εικονοστάσι σου, αλλά την βλέπω πολύ χαλασμένη. Ο Αη Γιώργης μου φαίνεται πως είναι, χμμμμμμ …”!!
-“Οουου… ξέρεις από πότε είναι; Ούτε κι εγώ δεν ξέρω. Την βρήκα στο σπίτι σαν ήρθα νύφη”!!
-“Δεν μου την δίνεις να την περιποιηθώ και να στην κάνω εγώ να μιλάει. Κι όταν ξανάρθω τον άλλο μήνα θα στην φέρω πίσω”!!
-“Θα μου την προσέξεις παλικάρι μου γιατί είναι παλιακιά και προσεύχομαι σ’ αυτόν. Άσε που θα με σκοτώσει ο αφέντης μου αν μάθει πως την έβγαλα απ’ το εικονοστάσι”!!
Πέρασε ο καιρός και νάτος πάλι ο ερευνητής (“συλλέκτης”) με την εικόνα έτοιμη και αποκαταστημένη από την φθορά του χρόνου.
Την βάζει η θειά στο εικονοστάσι και το μεσημεράκι φτάνει στο σπίτι κι ο αφέντης της.
– “Έλα δω γέρο να σου δείξω τι ωραία που έγινε η εικόνα τ’ Αη Γιώργη. Μου την επέστρεψε το παλικάρι”.

-“Ποιος Αη Γιώργης μωρ’ γριά. Τούτος είναι ο Αη Δημήτρης. Δεν βλέπεις πού’ ναι καβάλα σε καφέ άλογο”;
Ο “ερευνητής – συλλέκτης” όχι μόνο τους Αγίους δεν “φοβήθηκε”, αλλά γέμισε τη συλλογή του και από παλιές φωτογραφίες που μέσα από αυτές μπορείς να ανακαλύψεις πράγματα και πράγματα για την παλιά ζωή (παλιοζωή).

Πολλοί αντίστοιχοι Αη Γιώργηδες της θειάς, αλλά σε φορεσιά κοσμούν ανά την Ελλάδα ιδιωτικές συλλογές επί χρήμασι ή δι’ άλλου …. τρόπου.
Οι φερόμενοι ως ιδιοκτήτες έχασαν ή απεμπόλησαν για λίγα χρήματα την κληρονομιά τους και οι νέοι βέβαια ιδιοκτήτες άλλοι απ’ αυτούς εκθέτουν τον θησαυρό σε προθήκες σε δημόσια θέα κι άλλοι κρατούν σφαλισμένα τα μπαούλα τους. Η σχέση της ζωής εκείνων στους οποίους ανήκουν, με το εκθετήριο και τον επισκέπτη ή το μπαούλο είναι εν πολλοίς (πάντα υπάρχουν οι εξαιρέσεις) προσβλητικά ανύπαρκτη.

Το 1993 ο Γερμανός μουσικολόγος (;) Wolf Dietrich και ραδιοφωνικός παραγωγός στην παγκόσμιας εμβέλειας Βαυαρική ραδιοφωνία, περιδιαβαίνοντας την Ελλάδα κατέγραψε πρακτικούς λαϊκούς οργανοπαίχτες σε διάφορες περιοχές συλλέγοντας ένα πλούσιο υλικό, προσφέροντας έτσι μέγα έργο στον μουσικό λαϊκό μας πολιτισμό.
Δημιούργησε επίσης ένα Cd, το οποίο εμπορεύτηκε και κάποιος άγνωστος ιδιώτης το 2016 το ανάρτησε στο διαδίκτυο (Youtube), όπου όμως εδώ δεν αναφέρονται οι συντελεστές.

Μέρος αυτής της συλλογής του, αφού μεταδόθηκε “στον αέρα” από την εν λόγω ραδιοφωνία, στη συνέχεια:
α) την εξέδωσε σε  δίσκο με ένθετο (έτος κυκλοφορίας 1-1-1996) που περιείχε κάποια ελάχιστα στοιχεία και τα ονόματα των οργανοπαιχτών συντελεστών. .
Ανάμεσα στα άλλα από την συλλογή του στη Νάξο περιέχονται τα εξής: 1. «…..The text of the third part is a little cryptic, it speaks about Tsiringo, a place in Crete».

2. Politikos syrtos – ballos                                                                                          5:50
“Unlike continental Greece where the Ottoman Turkish influence was dominant until the late 19th century, on the Greek islands a major foreign Influence is determinable originating from Venezia. This is why the violin and the lute, not the oboe and later the clarinet of the gipsy groups are dominating. Only the larger islands in front of the Turkish coast have accepted Turkish musical forms”.
Μτφρ.:

«Σε αντίθεση με την ηπειρωτική Ελλάδα όπου η οθωμανική τουρκική επιρροή κυριαρχούσε μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα, στα ελληνικά νησιά είναι σημαντική η ξένη επιρροή που προέρχεται από τη Βενετία. Γι ‘αυτό κυριαρχούν το βιολί και το λαούτο, όχι το όμποε και αργότερα το κλαρινέτο των ομάδων τσιγγάνων. Μόνο τα μεγαλύτερα νησιά μπροστά από τις τουρκικές ακτές έχουν αποδεχτεί τουρκικές μουσικές φόρμες».

Το ανωτέρω κείμενο στο ένθετο του δίσκου, που αφορά βέβαια στη Νάξο απέχει από την πραγματικότητα και παραπληροφορεί το διεθνές κοινό.
1. Εάν ο συγγραφέας, ερευνητής, παραγωγός, στα πρωτόκολλά του από το διάβα του στα Δωδεκάνησα, παρατήρησε ξένη επιρροή και συγκεκριμένα από τη Βενετία, δεν το γνωρίζω. Επειδή όμως το κείμενό του αφορά και παραδοσιακούς οργανοπαίχτες και μουσικά κομμάτια που ενδημούν στο νησί της Νάξου δεν γνωρίζω από που συμπεραίνει ότι ο συρτός Πολίτικος έχει επιρροή από την Βενετία. Άλλωστε, ο συγκεκριμένος οργανικός σκοπός διατρέχει όλη την Αιγαιοπελαγίτικη Πολιτεία.
2. Ο ισχυρισμός του δε ότι, εξ αιτίας της Βενετσιάνικης επιρροής της μουσικής εμφανίστηκαν και επεβλήθησαν το βιολί και το λαούτο είναι εντελώς αίολος!!
Το 1887 είναι η χρονολογία εισόδου του τακιμιού στη Νάξου από δυο βιολάτορες [Θεοφάνης Παντελιάς (Κωμιακίτης) και Νικολής Κονιτόπουλος (Κινιδαριώτης),] στρατιώτες στην Μ. Ασία. Το κλαρίνο δε (ως κλαρινέτο το αναφέρει), το έφερε στη Νάξο ο Αραποβασίλης, που μάθαινε τους Αξώτες Μοραΐτικα και Ρουμελιώτικα και δεν ήτανε τσιγγάνος.
Αυτά τα λίγα σχόλια τα διετύπωσα όχι ως μουσικολόγος, αλλά χορολόγος, ερευνώντας τις διανθρώπινες σχέσεις όλων των παραγόντων του χορευτικού Ναξιακού φαινομένου.

Το μουσικό και μόνο περιεχόμενο αυτού του δίσκου αναρτήθηκε προς πώληση στο διαδίκτυο σε πάρα πολλά sites, καθώς επίσης και στο Youtube χωρίς όμως εδώ να αναφέρονται οι συντελεστές, όπως και προηγούμενα ανέφερα.

Σε ότι αφορά δε τη σχέση μουσικής έκδοσης σε δίσκο ή στο διαδίκτυο σήμερα πλέον με την πρακτική ή την μελέτη του χορού, η Ρένα Λουτζάκη θα σημειώσει: “…, η συμπερίληψη μουσικής χορού σε δίσκους χωρίς να συνοδεύεται από εισαγωγικές σημειώσεις, δημιουργεί δυσκολίες στη μελέτη των χορών. Η ανεπαρκής ή ελλιπής περιγραφή των γεγονότων δίνει μια λανθασμένη εικόνα του ελληνικού χορού και οι παραγωγοί αυτών των τύπων δίσκων φαίνονται ικανοποιημένοι με γενικεύσεις στην παρουσίαση χαλαρά αντιπροσωπευτικής χορευτικής μουσικής…” (Irene Loutzaki, Audio report: Greek folk dance music, Yearbook for traditional music, σ.7, 1994).

Οι συντελεστές που κατέγραψε στις Εγγαρές της Νάξου, Μανούσος Καρποντίνης (βιολί) και Σταύρος Γκούφας (λαούτο), κατά μαρτυρία τους, δεν έλαβαν όχι αμοιβή, αλλά ούτε ένα δείγμα από αυτή την παραγωγή, ενώ συνεχίζεται η πώλησή του παγκοσμίως μέσω του διαδικτύου.

Η ευγένεια και η απλοϊκότητα των λαϊκών οργανοπαιχτών, που δεν προβλήθηκαν δισκογραφικά (εμπορικά), η ανιδιοτέλεια στη διαχείριση του μουσικού λαϊκού πολιτισμού μπροστά σ’ ένα μικρόφωνο ή μια κάμερα ενός ξενικού ή ξένου και η φιλαρέσκεια ή η ματαιοδοξία ορισμένων οργανοπαιχτών, όπως θα ισχυριστούν κάποιοι, δεν απενοχοποιεί τους ερευνητές και “ερευνητές”!!
Από την άλλη βέβαια, παρέχει ευκαιρίες στο Ελληνικό και μη κοινό, να εξοικειωθεί με μια πλούσια και ποικίλη μουσική για την χορευτική παράδοση της Νάξου.

ΥΓ.:
Για όσους δεν με γνωρίζουν, και προφανώς δεν γνωρίζουν την προσωπική ερευνητική μου σχέση με τους συγκεκριμένους οργανοπαίχτες και όλους τους υπόλοιπους του χωριού, αλλά και γενικότερα του νησιού, έχω να καταθέσω τούτο.
Το ερευνητικό υλικό που συγκέντρωσα από το 1987 έως και το 2004 το επεξεργάστηκα, κατά το δυνατόν, στον προσωπικό μου υπολογιστή και με το οικογενειακό, λεγόμενο τότε, “Δώρο των Χριστουγέννων” και την οικονομική βοήθεια ενός φίλου Κινιδαριώτη (Κώστα Στ. Καρποντίνη), παρέδωσα μέρος αυτού του υλικού (κείμενα και δυο Cds) ως Χριστουγεννιάτικο Δώρο (Χριστούγεννα 2004) στους δασκάλους και τα 37 παιδιά του Δημοτικού Σχολείου του Κινιδάρου.