«“Παιχνίδια” και παιχνιδιατόροι του χορού στη Νάξο» (Όργανα, οργανοπαίκτες και χορευτικό τραγούδι) (η περίπτωση του Κινίδαρου) (Κριτική παρουσίαση του βιβλίου του Σταύρου Σπηλιάκου από τον Ομ. Καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών Δημήτρη Οικονομίδη)

Εκδόσεις Αντώνης Αναγνώστου, Αθήνα 2003, 249 σελίδες.

Η Νάξος μας και στον τομέα αυτό του πολιτισμού είναι πολύ, νομίζω, τυχερή, γιατί ένας όχι συμπατριώτης, αλλά Σπαρτιάτης είναι ο συγγραφέας του παραπάνω βιβλίου, τον οποίο έστειλε στο νησί μας ο παλαιός προστάτης του ο Διόνυσος ή ο Απόλλωνας, ως θεοί που ήσαν, για να γίνει και έγινε, όπως δείχνει το έργο, άξιος λαογράφος ερευνητής επιστήμονας κι όχι απλώς συλλογέας υλικού λαογραφικού.

Θά ’θελα ν’ αρχίσω τη βιβλιοπαρουσίαση με πεζοτράγουδο για να εκφράσω συναισθήματα ψυχής γιατί πολύ με συγκίνησε το έργο, που μ’ έκαμε να γυρίσω πίσω στα παιδικά μου χρόνια σε οικογενειακά μου πρόσωπα και περιστάσεις, αλλ’ άκουσα μια φωνή εσωτερική, μιλιά πνευματική, να μου λέει άσε τα πεζοτράγουδα και πες μας τι γράφεται στο βιβλίο.

Δεν θα πω πολλά, παρά θα συστήσω στον αναγνώστη να το διαβάσει όχι μία αλλά δύο φορές, για να μπορέσει να καταλάβει τη Ναξιακή λαϊκή ποίηση με τη μουσική, την οργανολογία και το χορό της και ιδιαίτερα πους παιχνιδιάτορες, που παίζουν βιολί, κλαρίνο, λαούτο, τζαbούνα, dουbάκι στους Ναξιακούς χορούς. Αντικρύζω το συγγραφέα, μετά το διάβασμα που έκαμα του βιβλίου, ως μελετητή του δημοτικού Ναξιακού τραγουδιού, του χορού, ως οργανολόγο και χορογράφο, που θα επεκτείνει, πιστεύω και εύχομαι, την ενασχόλησή του σ’ όλα τα μέρη του ελληνισμού σχετικά με τις παραπάνω ιδιότητες.

Σημαντικό είναι ότι η διδακτορική διατριβή του Σταύρου Σπηλιάκου, όπως γράφει ο ίδιος, με τίτλο: «Ο συρτός και ο μπάλλος στη Νάξο» είχε καθοδηγητή τον καθηγητή της φιλοσοφίας Γεώργιο Δ. Φαράντο. Το επισημαίνω αυτό γιατί αληθινά θείας φιλοσόφου καταγωγής είναι το τραγούδι κι ο χορός, που γίνεται όχι μόνο με συνοδεία μουσικών οργάνων, αλλά και φωνητικά χωρίς αυτά.

Στην εισαγωγή ο συγγραφέας κάνει επιμελή λόγο σε γενικές γραμμές για το τραγούδι, τη μουσική και το χορό, κατόπι με επάρκεια για το περιεχόμενο και τη μορφή τους, κάνει αναφορές στους μουσικολόγους S. Baud – Bovy και Wolf Dietrich, προσθέτοντας εύστοχα και τις επιστημονικές σχετικές θέσεις του A. Merriam.

Έπειτα σε ένα κεφάλαιο με τίτλο «πολιτιστική γεωγραφία», όπου κάνει γενικό αλλά επαρκή λόγο για την ιστορία της Νάξου, μνημονεύει την πρωτοκυκλαδική επίκρουστη πλάκα με χορευτική παράσταση και δίπλα της τον αρπιστή και αυλητή της Κέρου, τα πάθη με τις εσωτερικές αναταραχές στο νησί, την κοινωνική κατάσταση με τους πλούσιους (τους παχείς) και το φτωχό λαό, των πειρατών το στόχο, το δουκάτο του Αιγαίου και των Λατίνων την προπαγάνδα. Η Φραγκοκρατία σημάδεψε την ζωή των νησιωτών, αλλά δεν μπόρεσε, σωστά, να πετύχει την εξάλειψη των πανηγυριών, έτσι έρχεται σιγά σιγά με σύνεση και φτάνει ως το σημερινό λαϊκό πολιτισμό και καταλήγει στον Κινίδαρο, ζωγραφίζοντας με αδρά του λόγου χρώματα την πολιτιστική του χωριού αυτού φυσιογνωμία.

Ο συγγραφέας, ως συγχρονισμένος λαογράφος, με επιστημονική ευρύτητα κάνει λόγο για το μορφωτικό επίπεδο των Κινιδαριωτών και την οικονομία τους, θέματα, με τα οποία καταγίνεται η σύγχρονή λαογραφική έρευνα με τους νέους προσανατολισμούς της και με κατακλείδα την κοινωνική κατάσταση και τον χαρακτήρα του χωριού αυτού και γενικά όλων των Ναξίων.

Όχι μόνο Ναξιακού, αλλά γενικότερου ενδιαφέροντος είναι το κεφάλαιο «Αυτοσχεδιασμός στην ελληνική λαϊκή μουσική», ο αυτοσχεδιασμός του βιολιτζή, του λαουθιέρη, ο ρόλος του τελευταίου στο τραγούδι, τα σχόλιά του για το τραγούδι, το χορό, το χορευτή, τους χορευτές. Μετά ο συγγραφέας εξετάζει τη μουσική επεξεργασία των μπάλλων, τον παιχνιδιάτορα, το χορευτή και το χορό (ιδιαίτερο λόγο κάνει για το ενδοναξιακό δίκτυο χορού – τραγουδιού – οργανοπαικτών) τους παιγνιδιάτορες ως παράγοντες κοινοτικής δραστηριότητας.

Επανέρχομαι στο έργο, που κλείνει μ’ ένα σύντομο, αλλά ρεαλιστικό κι ωραίο επίλογο. Θαυμαστές είναι οι τελευταίες γραμμές του: «Εάν ο νέος άνθρωπος πιστεύει στον άνθρωπο και θέλει να ζήσει με το νέο, με το δίκαιο, το ελεύθερο, το αληθινό, με αυτό που δείχνει προς την πρόοδο, την εξέλιξη, δεν μπορεί παρά να τραγουδήσει και να χορέψει, γιατί το υποκείμενο του χορού και του τραγουδιού είναι ο ίδιος ο άνθρωπος». Συγχαίρω τον συγγραφέα, καθηγητή των Ελληνικών παραδοσιακών χορών στο τμήμα Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού του Πανεπιστημίου Αθηνών και τον συμπατριώτη μου εκδότη του καλαίσθητου παραπάνω έργου.

Δημήτριος Β. Οικονομίδης

Ομότιμος Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών